Από την κτίση ...στον Κτίστη

Η κατωτέρω ενότητα είναι από το βιβλίο του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου (και συγκεκριμένα από το Α' Κεφάλαιο) ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ (*)

Διά μέσου των Γραφών ο νούς ανυψώνεται στη γνώση και αγάπη αυτού που δίδαξε τις Γραφές

Ας πάμε πάλι στ’ αυτιά· καί ας υποθέσουμε ότι κηρύττεται κάποιος λόγος της Γραφής· ο λόγος πλήττει τον αέρα καί δημιουργεί τον κυματισμό· τα κύματα του αέρα σηκώνονται το ένα μετά το άλλο και εισέρχονται στην κόγχη του αυτιού· έπειτα από εκεί στροβιλιζόμενα μπαίνουν στον πόρο του αυτιού και κτυπούν το τύμπανο· και από αυτό το κτύπημα ο αέρας πού βρίσκεται στη κοιλότητα του τυμπάνου κυμαίνεται και τινάζει όλα τα μέρη εκείνου που καλείται λαβύρινθος του αυτιού· από αυτό το τίναγμα πλήττεται το ακουστικό νεύρο, που προέρχεται από τον εγκέφαλο· και έτσι διεγείρεται ο νους και ακούει τα λόγια που λέχθηκαν.

Κατόπιν από αυτό το άκουσμα διακρίνει τη χάρη, την αλήθεια, την σοφία και τις άλλες αρετές εκείνου του λόγου. Γι' αυτό και συλλογίζεται ως εξής: Άν ο λόγος, που είναι αιτιατό και ενέργημα, είναι τόσο αληθινός, τόσο σοφός και τόσο χαριτωμένος, πόσο άραγε αληθέστερος, πόσο σοφώτερος και πόσο πιο χαριτωμένος είναι αυτός που τον κήρυξε και τον δημιούργησε, δηλαδή ο Θεός; "Διότι το κάθε ένα είναι τέτοιο και περισσότερο από τέτοιο" κατά τον Αριστοτέλη. Έτσι με τον τρόπο αυτόν ανυψώνεται στη γνώση αυτού που εμπιστεύθηκε και κήρυξε τις Γραφές, δηλαδή του Θεού. Και ανάλογα με την γνώση του ανάβει και στη θέλησή του η αγάπη του γι' αυτόν. Επειδή "ανάλογα με το μέγεθος της γνώσεως, είναι και το μέγεθος της επιθυμίας", όπως λέγει ο Θεόδωρος Ιεροσολύμων. Όμοια ενεργεί και με το αισθητήριο της οσφρήσεως, όμοια με το της γεύσεως, όμοια με το της αφής (έχει προηγηθεί η ενότητα της οράσεως).

Με μία λέξη ο νους μέσω των αισθητηρίων χρησιμοποιεί όλα τα δημιουργήματα και όλα τα λόγια της Γραφής σαν βαθμίδες, για ν' ανεβαίνει από τα αισθητά στα νοητά, από τα αιτιατά στα αίτια και από τις εικόνες και τους τύπους στα πρωτότυπα και στα εικονιζόμενα. Επειδή, σύμφωνα με τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη: "Τα ορατά είναι τύποι και εικόνες των αοράτων, όπως και τα αισθητά των νοητών και τα επί μέρους και διασκορπισμένα των αμερίστων και ενιαίων. Και αυτή η κοσμογονία του παντός που είναι ορατή, προβάλλει τα αόρατα του Θεού" (Επιστ. πρός Τίτο). Με αυτή τη μέθοδο ο νους ανεβαίνοντας από τα δημιουργήματα στο δημιουργό και από τις Γραφές σ'αυτόν που τις κήρυξε, φαίνεται να λέει με όλες του τις δυνάμεις και τις αισθήσεις, εκείνον τον λόγο του Ησαϊα: "Εμπρός ας ανεβούμε στο όρος του Κυρίου και στο ναό του Θεού του Ιακώβ και θα μας αναγγείλει τον δρόμο του θελήματός του και θα συμμορφωθούμε προς αυτό βαδίζοντας σ' αυτόν το δρόμο" (Ησαϊας 2,3).

Αυτός είναι ο πρωταρχικός σκοπός και η αιτία για την οποία, όπως είπαμε, ο Θεός δημιούργησε τις θυρίδες των αισθητηρίων· για να γίνεται δηλαδή ο νους "επόπτης της αισθητής κτίσεως και μύστης της νοουμένης", όπως είπε ο θεολόγος Γρηγόριος (Λόγ. εις το Πάσχα). Για να βλέπει στα δημιουργήματα τον δημιουργό, όπως τον ήλιο στα ύδατα, καθώς φιλοσοφεί ο Θεόδωρος Ιεροσολύμων: "'Αλλά αν σε κάτι πρέπει να χρησιμοποιήται η αίσθησις, σ' αυτό πρέπει να χρησιμοποιηθή, στο να αντιλαμβανόμαστε από τα δημιουργήματα τον δημιουργό, σ' αυτά βλέποντας εκείνον, όπως τον ήλιο στα ύδατα· γιατί μέσα στα όντα που υπάρχουν, είναι οι εικόνες του πρώτου αιτίου των πάντων, που εμπεριέχεται σ' αυτά". Και με συντομία, γι' αυτό έγιναν οι αισθήσεις, δηλαδή, για να εξέρχεται ο νους διά μέσου αυτών, προς τη νοητή του τροφή, τρυφή καί ηδονή· όπως τα ονομαζόμενα φερέοικα ζώα, για να αναφέρουμε παράδειγμα, οι κοχλίες, οι χελώνες και τα παρόμοια που βγαίνουν έξω από το σπίτι τους για να συλλέξουν την κατάλληλη τροφή. "Γιατί αυτός είναι ο αγώνας", κατά τον προαναφερόμενο Θεόδωρο, "το να παρατηρούμε τους εαυτούς μας με ακρίβεια, για να απολαμβάνουμε πάντοτε τα νοητά και να ανυψώνουμε προς αυτά το νου και την επιθυμία μας και ποτέ να μην εξαπατηθούμε από κάποιο από τα αισθητά, αποσπώμενοι από τις αισθήσεις μας προς αυτό, ώστε να θαυμάζουμε το ίδιο το δημιούργημα".

........................

(*) ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ Ή ΠΕΡΙ ΦΥΛΑΚΗΣ ΤΩΝ ΠΕΝΤΕ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ, Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Απόδοση στη Νεοελληνική, Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου Νέα Σκήτη Αγίου Όρους, 2006. 

Αντί Προλόγου

...Το έργο αυτό είναι ‘δημιουργία εκ του μηδενός’. Προέκυψε κατόπιν παρακλήσεως ενός Αρχιερέως προς τον Άγιο, ο οποίος την περίοδο εκείνη βρισκότανε στην ερημόνησο της Σκυροπούλλας.
Είναι έργο καταπληκτικής μνήμης και ιερής καρδίας, όπως αναφέρει ο αείμνηστος π. Θεόκλητος Διονυσιάτης. Ο επίσκοπος όταν δέχθηκε το «Εγχειρίδιον» ενθουσιάσθηκε από την ανάγνωσι και του απέστειλε εγκωμιαστικούς λόγους: «Με υψωμένα τα χέρια δέχθηκα και με δυνατή γλώσσα διάβασα το μελιστάλακτο Συμβουλευτικό. Εντρύφησα σ’ αυτό..δέχθηκα ωφέλεια αθάνατη..».
Πόσο περισσότερο ευγνώμονες πρέπει να είμαστε εμείς οι νεώτεροι στον Άγιο Νικόδημο για το αριστούργημα αυτό. 

Στο βιβλίο εξετάζεται η ‘φυλακή’ της οράσεως, της ακοής, της οσφρήσεως, της γεύσεως, της αφής. Γίνεται λόγος για την ‘φυλακή’ της φαντασίας, την προφύλαξη του νού και της καρδιάς. Στο τέλος γινεται αναφορά για τις πνευματικές ηδονές... 
 
Επιμέλεια
Βενεδίκτου Ιερομονάχου Αγιορείτου
Νέα Σκήτη Αγίου Όρους